حبوبات
برنج
روغن
گیاه برنج نقش اساسی در تغذیه بخش عظیمی از جمعیت جهان بازی می‌کند. برنج در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری کشت می‌شود و برای رشد خود به میزان زیادی آب نیاز دارد. این گیاه با توجه به تنوع ژنتیکی فراوان، در انواع مختلفی یافت می‌شود که هر کدام ویژگی و مشخصات منحصربه‌فرد خود را دارند.
برنج با داشتن کربوهیدرات‌ها، پروتئین، ویتامین و مواد معدنی ارزش غذایی بالایی دارد، در عین حال در فرهنگ‌ها و سنت‌های بسیاری از کشورها نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
در این مقاله عمده‌فروشی مواد غذایی علاءالدین به بررسی مشخصات و ویژگی‌های این گیاه ارزشمند خواهیم پرداخت.
گیاه برنج چیست؟
برنج با نام علمی Oryza sativa یک غلات نشاسته‌ای خوراکی است که تقریباً نیمی از جمعیت جهان آن را به عنوان وعده‌غذایی اصلی مصرف می‌کنند. ۹۵ درصد از محصول برنج جهان توسط انسان‌ها به کار برده و مصرف می‌شوند. گیاه برنج مغذی و خوش‌طعم است و می‌توان به روش‌های مختلفی از آن استفاده کرد.
برنج به تنهایی و در انواع سوپ‌ها، مخلفات و غذاهای اصلی در غذاهای آسیایی، خاورمیانه و بسیاری از غذاهای دیگر مصرف می‌شود. سایر محصولاتی که در آنها از برنج استفاده می‌شود، غلات صبحانه، نودل و نوشیدنی‌های الکلی هستند.
ارزش غذایی برنج در ۱۰۰ گرم:
| کالری | ۳۶۷ کالری |
| چربی کل | ۳.۲ گرم |
| کربوهیدرات | ۷۶ گرم |
| پروتئین | ۷.۵ گرم |
| قندها | ۰.۷ گرم |
| کلسیم | ۹ میلی‌گرم |
| آهن | ۱.۲۹ میلی‌گرم |
| فسفر | ۳۱۱ میلی‌گرم |
| پتاسیم | ۲۵۰ میلی‌گرم |
ویتامین‌های موجود در برنج:
- ویتامین B1، B2، B3، B6، B9، B12
- ویتامین C
- ویتامین E
- ویتامین K
مشخصات گیاه برنج و اجزای مختلف آن
برنج گیاهی با عمر کوتاه در حدود ۳ تا ۷ ماه است. ارتفاع بوته برنج از ۰.۴ متر تا ۱.۲ متر متغیر است. برخی گونه‌های وحشی تا ۵ متر نیز ممکن است ارتفاع داشته باشند.
ساقه
گیاهان برنج به صورت دسته از ساقه‌ها با تیغه‌های برگ بلند و صاف رشد می‌کنند. ساقه گیاه برنج مفاصلی به نام گره و میان گره دارد. گره قسمت ساقه است که از آن یک برگ رشد می‌کند. میان گره قسمت ساقه است که بین دو گره قرار می‌گیرد.
ریشه
سیستم ریشه گیاه برنج کم عمق است و بیش از ۹۵ درصد ریشه‌ها در ۲۰ سانتی‌متر بالای خاک قرار دارند.
ریشه‌های گیاه برنج فیبری هستند و شاخه‌های فرعی و سه تایی زیادی دارند. سطح ریشه‌ها دارای کرک‌های ریشه نازکی است و کرک‌های ریشه رطوبت و مواد مغذی را از خاک جذب می‌کنند.
برگ
برگ‌ها در طول ساقه در جهت‌های مختلف رشد می‌کنند. برگ گیاه برنج از نظر ساختار پیچیده است.
- غلاف برگ: از گره ساقه منشأ می‌گیرد و بخشی از گره را احاطه می‌کند.
- تیغه برگ: همچنین از گره منشأ می‌گیرد و به غلاف متصل می‌شود.
- بالاترین قسمت برگ را پرچم برگ می‌گویند و درست زیر خوشه است.
- در قاعده تیغه برگ، اندام‌های کوچک پیوستی به نام گوشک وجود دارد.
- یک ساختار نازک کاغذی به نام زبانک بالای گوشک نیز وجود دارد.
ساختار گل برنج
گل‌های برنج کوچک بوده و به صورت یک خوشه در یک نوع گل آذین خوشه‌ای (panicle) قرار می‌گیرند. گل آذین خوشه‌ای در بالاترین میان گره ساقه شکل می‌گیرد.
مهم‌ترین بخش گل برنج، سنبلچه (Spikelet) است که اندام‌های تولید مثل را در خود جای داده است.
- پرچم (Stamen): اندام نر گیاه برنج است.
- مادگی (Pistil): از کلاله، خامه و تخمدان تشکیل شده و گرده‌ها روی کلاله قرار می‌گیرند.
- پوسته و پوسته داخلی از این اندام‌ها محافظت می‌کنند.
- دمچه (Pedicel) ساقه کوچکی است که از گره مشان می‌گیرد و سنبلچه را نگه می‌دارد.
باد گل‌های گیاه برنج را گرده‌افشانی می‌کند.
ساختار دانه برنج
هر بوته برنج صدها دانه تولید می‌کند. طول یک دانه برنج ۶ تا ۱۰ میلی‌متر است.
دانه برنج از چهار قسمت تشکیل شده است:
- پوست (hull): پوسته سخت و بیرون دانه
- سبوس: لایه‌هایی که قسمت‌های داخلی دانه را محافظت می‌کنند.
- آندوسپرم: قسمت زیرین سبوس
- جوانه: داخلی‌ترین قسمت که از آن یک گیاه برنج جدید رشد می‌کند.
لایه‌های سبوس سرشار از پروتئین، فیبر غذایی، گاما اوریزانول و مواد معدنی کمیاب هستند. آندوسپرم دارای پروتئین، کربوهیدرات و نشاسته است.
جوانه نیز سرشار از پروتئین، آنتی‌اکسیدان‌ها، مواد معدنی و فیتونوترینت‌ها است.
خاستگاه گیاه برنج
خاستگاه دقیق گیاه برنج موضوعی پیچیده و مورد بحث دانشمندان است.
اما شواهد نشان می‌دهد که برنج اهلی شده از جنوب شرقی آسیا، به احتمال زیاد از دره‌های هیمالیا و شمال شرقی هند منشأ گرفته است.
آثار باستانی دانه‌های برنج اهلی شده به حدود ۱۰۰۰۰ سال پیش در این منطقه یافت شده است.
از آنجا که برنج برای رشد به آب و رطوبت فراوان نیاز دارد، احتمالاً اولین کشتزارهای برنج در مناطق سیل خیز یا باتلاقی توسعه یافته‌اند.
برنج به تدریج از جنوب شرقی آسیا به سایر نقاط جهان گسترش یافت. شواهد نشان می‌دهد که برنج حدود ۴۰۰۰ سال پیش به چین و ۲۵۰۰ سال پیش به ژاپن رسیده است.
انواع برنج کدام است؟
در دنیا انواع برنج‌های مختلفی را می‌توان پیدا کرد، امّا در کشور خودمان، ایران اگر بخواهیم برنج را دسته‌بندی کنیم می‌توان آنها را در دو دسته اصلی برنج ایرانی و خارجی قرار داد.
برنج ایران خود انواع مختلفی دارد. در مقاله بهترین برنج شمال (انواع برنج مازندران) به انواع برنجی که در خطه شمال کشور کشت می‌شوند اشاره کردیم.
برخی از محبوب‌ترین انواع برنج شامل: طارم، هاشمی، دمسیاه و عنبربو هستند. لیست بهترین برنج‌های ایرانی، هر آنچه درباره انواع برنج باید بدانید را در مجله علاءالدین مطالعه کنید.
برنج‌های خارجی شامل: باسماتی، ژاپنی و جاسمینی می‌شوند.
هر چند تنوع بالا است و در اینجا ما تنها به برنج‌های محبوب و پر فروش اشاره کردیم. خرید عمده برنج ایرانی و خارجی به‌صرفه‌ترین حالت خرید برنج است، چرا که برای مدت زمان طولانی در دسترس شما خواهد بود.
علاوه بر این دو دسته اصلی می‌توان بر حسب نوع برنج نیز دسته‌بندی انجام داد.
- برنج سفید که گل مروارید تمامی سفره‌های غذا است.
- برنج قهوه‌ای چیست؟ به طور کلی برنجی است که سبوس دارد.
- برنج سیاه که نوعی برنج وحشی به شمار می‌آید.
- برنج ارگانیک که بدون کود یا آفت‌کش‌ها کشت می‌شود.
نحوه پرورش برنج
امروزه بیش از ۷۰۰۰ نوع برنج کشت می‌شود. به طور کلی برای ایجاد یک مزرعه برنج تجاری موفق، به مقدار زیادی آب و هزینه نیرو کار (وسایل تولید مکانیکی) نیاز است.
به طور عمده ۳ روش برای کشت برنج وجود دارد:
- کشت برنج در آب یا دشت آبرفتی که شامل شالیزار نیز می‌شود و اکثر زمین‌های زراعی برنج تجاری در سراسر جهان به این صورت هستند. برنج در زمینی که به وسیله باران یا آبیاری، غرقابی شده است، کشت می‌شود. عمق آب از ۵ تا ۵۰ سانتی‌متر متغیر است.
- برنج شناور و آب عمیق نیز روش دیگری برای کشت برنج است. در این حالت برنج در زمین‌هایی که به شدت غرق آب هستند، کشت می‌شود. عمق آب از ۵۰ سانتی‌متر بیشتر است و می‌تواند به ۵ متر نیز برسد. فقط گونه‌های خاصی از برنج را می‌توان به این روش کاشت.
- کشت برنج دیم به این صورت است که برنج در زمین‌هایی بدون سیل کشت می‌شود و محصول به شدت به آب باران وابسته است. بارندگی طبیعی تنها راه آبیاری این مزارع است. در چنین شرایطی، باید بارندگی مکرر ۳ تا ۴ ماه را در نظر گرفت که برای رشد مناسب گیاهان کاملاً ضروری است.
به طور کلی، آب گیاهان برنج را از سرما و گرما شدید محافظت خواهد کرد. همچنین، آب موجود از رشد علف‌های هرز جلوگیری می‌کند.
برداشت گیاه برنج
دو یا سه هفته قبل از برداشت، آب مزرعه با تجهیزات لازم خارج می‌شود، بوته‌های برنج بریده و دانه‌ها از بقیه گیاه جدا می‌شوند. دانه‌های مرطوب زیر نور خورشید خشک می‌شوند. سپس، برنج در کارخانه‌های برنج فراوری می‌شود.
سخن پایانی
در این مقاله به بررسی گیاه برنج و ویژگی‌های آن پرداختیم. اجزای آن را مطالعه کرده و روش‌های کشت آن را بیان کردیم. برنج با مشقت و سخت‌کوشی زیاد به دست می‌آید و برداشت می‌شود. شما می‌توانید برنج با کیفیت و با اصالت را از مجموعه علاءالدین تهیه کنید. خوب است پس از خرید این برنج برای آنکه بتوانید طولانی مدت از آن استفاده کنید با روش‌های نگه‌داری برنج نیز آشنا باشید.
